​Quan hệ hữu nghị truyền thống và Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - LB Nga có bề dày lịch sử 75 năm với nhiều dấu mốc quan trọng, nhưng có thể nói những viên gạch móng đầu tiên đã được đặt từ rất lâu trước thời điểm hai nước chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao (30/1/1950).

Nền tảng hữu nghị truyền thống quý báu

Ngày 30/6/1923, Nguyễn Ái Quốc trên hành trình đi tìm đường cứu nước lần đầu tiên đã đặt chân đến đất nước của Lênin. Dưới ánh sáng của Luận cương của Lênin về "Những vấn đề dân tộc và thuộc địa", Người đã lãnh đạo cách mạng Việt Nam đi theo con đường Cách mạng Tháng Mười Nga, tiến hành thắng lợi cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lập ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Kể từ đó, nhân dân hai nước luôn dành cho nhau những tình cảm đặc biệt, luôn kề vai sát cánh bên nhau trong mọi khó khăn, thử thách. Nhân kỷ niệm 100 năm ngày Bác lần đầu tiên đến nước Nga, ngày 30/6/2023, tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được long trọng khánh thành tại thành phố Saint Petersburg (trước đây là Petrograd), nơi ghi dấu chân Người.

Ngày 30/1/1950, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ chính thức thiết lập quan hệ với Liên Xô, mở ra một trang mới trong lịch sử quan hệ đối ngoại của Việt Nam. Chuyến thăm chính thức đầu tiên tới Liên Xô của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Chủ tịch nước đầu tiên của Việt Nam - tháng 7/1955 và việc ký kết văn bản hợp tác đầu tiên "Hiệp định thương mại giữa Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết" ngày 18/7/1955 là mốc quan trọng trong lịch sử hợp tác giữa hai nước sau khi thiết lập quan hệ ngoại giao.  

Trong suốt những năm đấu tranh giành độc lập dân tộc, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, cũng như trong công cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ Tổ quốc, Việt Nam luôn nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ chí tình, to lớn và quý báu của Liên Xô trước đây, LB Nga ngày nay. Bên cạnh sự giúp đỡ vật chất, năm 1964 những chuyên gia, cố vấn quân sự đầu tiên của Liên Xô đã được cử sang Việt Nam, sát cánh cùng Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Liên Xô/Nga đã và đang hỗ trợ thiết thực đào tạo nhân lực phục vụ cho sự nghiệp phát triển của Việt Nam.

Về phần mình, không thể không nhắc đến các chiến sĩ tình nguyện quốc tế Việt Nam đã tham gia chiến đấu và hy sinh để bảo vệ Matxcơva trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1941-1945). Tháng 8/2024 vừa qua tại Công viên Patriot (ngoại ô Matxcơva), hai nước đã chính thức long trọng tổ chức Lễ khai trương Tượng đài các chiến sĩ tình nguyện quốc tế Việt Nam để vinh danh và tưởng nhớ đến những chiến công của họ.  

Chặng đường hợp tác 75 năm đã trải qua nhiều thăng trầm, biến động trong tình hình mỗi nước cũng như tình hình khu vực, quốc tế. Điều quan trọng là hai bên đã trân trọng, gìn giữ nền tảng hữu nghị truyền thống quý báu, cùng điều chỉnh chính sách để thích ứng với những điều kiện mới, vượt qua mọi khó khăn, thử thách để tiếp tục phát triển và nâng tầm hợp tác.

Ngày 16/6//1994, Việt Nam và LB Nga đã ký "Hiệp ước về những nguyên tắc cơ bản của quan hệ hữu nghị giữa Cộng hòa XHCN Việt Nam và Liên bang Nga" thay thế Hiệp ước hữu nghị và hợp tác giữa Liên Xô và Việt Nam năm 1978, tạo khuôn khổ pháp lý mới cho quan hệ Việt Nam - Nga. Hiệp ước 1994 xác định các nguyên tắc mới cho quan hệ hai nước, đó là: tôn trọng chủ quyền quốc gia, độc lập và toàn vẹn lãnh thổ; không can thiệp công việc nội bộ của nhau; bình đẳng và cùng có lợi. Trên cơ sở đó, tháng 3/2001, Việt Nam và Nga thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược, tháng 7/2012 nâng tầm quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện. Việc xác lập khuôn khổ hợp tác mới giữa Việt Nam và LB Nga phù hợp với nhu cầu khách quan của cả hai bên trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước trong những điều kiện mới, đáp ứng nguyện vọng của lãnh đạo và nhân dân hai nước, tạo động lực phát triển mạnh mẽ cho quan hệ Việt Nam - Nga.

Việt Nam luôn coi Nga là một trong những đối tác quan trọng, ưu tiên đối ngoại hàng đầu, Nga là nước đầu tiên Việt Nam xác lập quan hệ Đối tác chiến lược. Việt Nam mong muốn tiếp tục củng cố quan hệ hữu nghị truyền thống lâu đời và làm sâu sắc hơn quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện. Liên Xô trước đây là một trong những nước đầu tiên công nhận và chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Với Nga, Việt Nam là một ưu tiên trong chính sách hướng Đông của Nga, là đối tác tin cậy, người bạn thủy chung đã được thử thách qua thời gian.

Xây đắp tin cậy, đẩy mạnh hợp tác

Kế thừa quan hệ hữu nghị truyền thống tốt đẹp lâu đời, hơn 20 năm qua, kể từ khi thiết lập Đối tác chiến lược, quan hệ Việt Nam - Nga đã có những bước phát triển vượt bậc, ngày càng được củng cố và tăng cường, với độ tin cậy chính trị cao.   

Quan hệ chính trị không ngừng được củng cố, tạo động lực thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực khác. Việc duy trì trao đổi đoàn và tiếp xúc thường xuyên giữa lãnh đạo cấp cao hai nước, kể cả trong đại dịch Covid-19 đã góp phần tăng cường tin cậy chính trị, điều có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tình hình thế giới, khu vực diễn biến phức tạp gần đây, cũng như giúp thúc đẩy tháo gỡ vướng mắc, khó khăn để duy trì và tiếp tục đẩy mạnh hợp tác mọi mặt. Chỉ tính riêng trong năm 2024, Tổng thống Nga V. Putin thăm cấp Nhà nước đến Việt Nam (19-20/6/2024), Thủ tướng Phạm Minh Chính thăm Nga dự Hội nghị cấp cao BRICS mở rộng (23-24/10/2024), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn thăm chính thức Nga (8-10/9/2024). Tổng thống Nga V. Putin đã chọn Việt Nam là một trong những nước đầu tiên đến thăm ngay sau khi chính thức nhậm chức. Trong chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống V. Putin, hai bên ra Tuyên bố chung về làm sâu sắc hơn quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện, trên cơ sở thành tựu 30 năm thực hiện Hiệp ước về những nguyên tắc cơ bản của quan hệ hữu nghị Việt Nam - Nga (30/6/2024). Lãnh đạo cấp cao hai bên cũng duy trì các cơ chế tiếp xúc khác như gặp gỡ bên lề các diễn đàn đa phương, điện đàm, hội nghị trực tuyến. Riêng trong năm 2024, Tổng Bí thư ta và Tổng thống V. Putin điện đàm hai lần: nhân dịp ông Putin tái đắc cử Tổng thống (3/2024) và nhân dịp đồng chí Tô Lâm được bầu làm Tổng Bí thư (8/2024). Tại các cuộc hội đàm, tiếp xúc của lãnh đạo cấp cao ta và Tổng thống V. Putin, hai bên đã trao đổi các định hướng lớn phát triển quan hệ cũng như các biện pháp tháo gỡ khó khăn để tiếp tục hợp tác hiệu quả, tăng cường Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Nga.

Trao đổi đoàn các cấp khác nhau được thực hiện qua tất cả các kênh Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Quốc hội, đối ngoại nhân dân, hợp tác giữa các địa phương hai nước. Bên cạnh đó, hai bên tích cực triển khai các cơ chế tham vấn, đối thoại thường niên (Đối thoại Ngoại giao - Quốc phòng - An ninh cấp Thứ trưởng thứ nhất/Thứ trưởng thường trực Bộ Ngoại giao, Đối thoại chiến lược quốc phòng cấp Thứ trưởng Bộ Quốc phòng); phối hợp chặt chẽ, hiệu quả tại các cơ chế hợp tác đa phương, đặc biệt Liên hợp quốc, các cơ chế khu vực do ASEAN dẫn dắt.

Nhân dịp kỷ niệm 25 năm ký kết Hiệp ước về những nguyên tắc cơ bản của quan hệ hữu nghị Việt Nam - Nga (1994-2019) và 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (1950-2020), Việt Nam và Nga đã tổ chức Năm chéo Việt - Nga 2019-2020 với hơn 200 hoạt động phong phú, đa dạng trên tất cả các lĩnh vực.

Hợp tác quốc phòng - an ninh là lĩnh vực hợp tác có bề dày truyền thống, trụ cột của quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Nga được lãnh đạo cấp cao hai nước đặc biệt quan tâm, phát triển ổn định, bền vững và là nhân tố quan trọng góp phần duy trì sự gắn bó và tin cậy chiến lược cao giữa hai nước, đóng góp cho hòa bình, ổn định, hợp tác, phát triển trong khu vực và trên thế giới. Hợp tác quốc phòng - an ninh được triển khai phù hợp với Tuyên bố chung 30/11/2021 về tầm nhìn quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Nga đến năm 2030. Hai bên thường xuyên trao đổi đoàn cấp Bộ trưởng và các cấp; duy trì hiệu quả các cơ chế hợp tác, đặc biệt Đối thoại chiến lược quốc phòng cấp Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Ủy ban liên chính phủ về hợp tác kỹ thuật quân sự; hợp tác đào tạo; phối hợp hiệu quả tại các cơ chế, diễn đàn đa phương về quốc phòng, an ninh, nhất là các cơ chế do ASEAN dẫn dắt như ARF, EAS, ADMM+, các diễn đàn quốc phòng, an ninh quốc tế do Nga chủ trì, trong khuôn khổ BRICS mở rộng. Hợp tác kỹ thuật quân sự với Nga có ý nghĩa to lớn trong việc nâng cao sức chiến đấu cho quân đội nhân dân Việt Nam.

Hợp tác kinh tế - thương mại là một trong những trụ cột của hợp tác toàn diện Việt Nam - Nga. Hiệp định Thương mại tự do 2015 giữa Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á - Âu có hiệu lực từ tháng 10/2016, đóng góp tích cực vào tăng trưởng thương mại song phương những năm gần đây trên cơ sở khai thác các lợi thế từ Hiệp định. Năm 2021, kim ngạch thương mại Việt - Nga đạt mức cao kỷ lục 5,5 tỷ USD. Trên tinh thần nỗ lực tháo gỡ vướng mắc, khó khăn khách quan, nhất là trong khâu thanh toán do Nga bị cấm vận, bước sang năm 2024, thương mại Việt - Nga đã có những bước chuyển tích cực, 11 tháng đầu năm 2024 đạt 4,13 tỷ USD (tăng 27% so với cùng kỳ năm 2023).

Trong nhiều năm qua, hợp tác năng lượng - dầu khí vẫn là lĩnh vực hợp tác truyền thống và đạt hiệu quả cao, đặc biệt hoạt động của các Liên doanh Vietsovpetro, Rusvietpetro. Các Tập đoàn dầu khí lớn của Nga như Zarubezneft, Gazprom đang triển khai nhiều dự án tại Việt Nam.

Tính đến tháng 6/2024, Nga có 188 dự án đầu tư tại Việt Nam với tổng vốn 988 triệu USD, đứng thứ 26/146 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Việt Nam có hơn 20 dự án đầu tư tại Nga với tổng vốn khoảng 3 tỷ USD; bên cạnh các dự án hợp tác dầu khí, Trung tâm Văn hóa - Thương mại Hà Nội - Mát-xcơ-va, đáng chú ý là Dự án tổ hợp sản xuất sữa và chế biến các sản phẩm sữa của Tập đoàn TH tại các tỉnh Matxcơva, Kaluga và vùng Primorie, mở ra hướng hợp tác mới trong lĩnh vực nông nghiệp.

Hợp tác khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo, văn hóa, du lịch… phát triển năng động và ngày càng thực chất hơn, làm cho Đối tác chiến lược toàn diện có chiều sâu hơn. Hai bên thúc đẩy triển khai dự án Trung tâm Khoa học công nghệ hạt nhân tại Việt Nam, hợp tác trong khuôn khổ Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga. Hợp tác giáo dục - đào tạo tiếp tục được coi trọng, phát huy hiệu quả hợp tác truyền thống có từ thời Liên Xô. Là quốc gia có nền giáo dục tiên tiến, hiện đại, Liên Xô trước đây và LB Nga hiện nay đã hỗ trợ thiết thực đào tạo hàng chục nghìn cán bộ, chuyên gia trong nhiều lĩnh vực khác nhau, phục vụ cho sự nghiệp phát triển của Việt Nam. Từ năm 2019, hàng năm Nga cấp cho Việt Nam 1000 suất học bổng. Hiện có hơn 5.000 sinh viên Việt Nam theo học tại các trường đại học của Nga. Trong khuôn khổ chuyến thăm Việt Nam mới đây của Tổng thống Nga V. Putin, hai bên đã ký mới Hiệp định liên chính phủ về hợp tác trong lĩnh vực giáo dục đại học, tạo điều kiện thuận lợi tiếp tục triển khai hiệu quả hợp tác giáo dục - đào tạo.

Các hoạt động hợp tác, giao lưu văn hóa được tổ chức thường xuyên, với nội dung ngày càng phong phú, đa dạng hơn, nổi bật là Những ngày văn hóa Việt Nam tại Nga và Những ngày văn hóa Nga tại Việt Nam đậm chất dân tộc được tổ chức luân phiên (sau đại dịch Covid-19, hai năm gần đây đều được tổ chức), góp phần tăng cường hiểu biết lẫn nhau, gắn kết giữa hai dân tộc. Vượt qua những khó khăn khách quan tạm thời, hợp tác du lịch đang dần lấy lại nhịp độ nhờ việc hai bên nối lại đường bay thẳng, xem xét tạo điều kiện thị thực thuận lợi hơn cho khách du lịch của nhau (Việt Nam tăng thời hạn miễn thị thực đơn phương cho khách du lịch Nga lên 45 ngày; Nga cũng đang xem xét nâng thời hạn thị thực điện tử tương ứng cho công dân Việt Nam). 10 tháng đầu năm 2024, lượng khách du lịch Nga đến Việt Nam đạt 177.800 lượt, tăng 81,5% so với cùng kỳ năm ngoái; du khách Việt Nam đến Nga 6 tháng đầu năm tăng gần 10%.

Sẽ không đầy đủ nếu nhìn lại chặng đường hợp tác Việt - Nga 75 năm qua mà không nhắc đến những đóng góp không nhỏ của cộng đồng người Việt đang sinh sống, làm việc và học tập tại Nga vào việc củng cố tình hữu nghị giữa hai dân tộc Việt Nam và Nga. Nhiều thế hệ người Việt từng học tập, lao động tại Liên Xô và sau này tiếp tục tại Nga, gắn bó máu thịt với Liên Xô/Nga, cùng trải qua những bước thăng trầm với nước Nga sau khi Liên Xô không còn tồn tại. Rất nhiều người trong số họ thành thạo tiếng Nga, am hiểu văn hóa, phong tục tập quán của Nga. Chính họ bằng những việc làm thiết thực đã trở thành những sứ giả ngoại giao nhân dân góp phần đem tinh hoa văn hóa Việt Nam đến với nước Nga, làm cầu nối để văn hóa Nga và những gì thuộc về Nga bắt rễ sâu hơn trong lòng người Việt Nam, gắn kết hai dân tộc ngày càng chặt chẽ hơn.     

Bước vào kỷ nguyên mới, Lãnh đạo và nhân dân hai nước kiên định với lựa chọn tiếp tục làm sâu sắc hơn quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Nga. Nhìn lại chặng đường hợp tác Việt Nam - Nga 75 năm qua, không ít chông gai nhưng cũng nhiều thành tựu đáng tự hào, chúng ta càng thấm thía một điều: tình hữu nghị truyền thống và sự tin cậy chính trị được xây đắp và tôi luyện trong những năm tháng thử thách khắc nghiệt là nền móng vững chắc để Việt Nam và Nga củng cố và đẩy mạnh hợp tác trong bối cảnh tình hình quốc tế biến chuyển nhanh, thậm chí rất phức tạp và khó lường như hiện nay. Tiếp tục tăng cường tin cậy chính trị là điều kiện không thể thiếu để hai nước cùng bước tiếp chặng đường mới.

Để hợp tác song phương ngày càng phát triển toàn diện và thực chất hơn, hai bên cần tiếp tục duy trì tích cực đối thoại cấp cao nhằm tạo động lực cho hợp tác, đồng thời nỗ lực triển khai hiệu quả các thỏa thuận đã đạt được giữa lãnh đạo cấp cao hai nước; phát huy tối đa hiệu quả hoạt động của các cơ chế hợp tác hiện có như Ủy ban hợp tác liên nghị viện, Ủy ban liên chính phủ về hợp tác kinh tế - thương mại và khoa học - kỹ thuật, Ủy ban liên chính phủ về hợp tác kỹ thuật quân sự, Ủy ban hợp tác giáo dục, khoa học và công nghệ để kịp thời tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực, nhất là tăng hơn nữa kim ngạch thương mại; khai thác dư địa hợp tác, tìm ra các hình thức, lĩnh vực hợp tác mới nhiều tiềm năng.

Phía trước còn nhiều khó khăn, thách thức nhưng chúng ta tin tưởng rằng với ý chí chính trị của lãnh đạo cấp cao và quyết tâm không lay chuyển của nhân dân hai nước, quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Nga sẽ tiếp tục vững bước đến những mục tiêu đã đề ra./.  

Đặng Minh Khôi

Đại sứ Việt Nam tại Liên bang Nga

 

  ​​  ​​​​​​​​​​​​​   ​​​